Eikenprocessierupsen zijn larven van nachtvlinders. Nachtvlinders leggen hun eitjes in de toppen van eikenbomen. Begin mei of juni komen de rupsen uit hun eitjes en vormen een groep rupsen. De groepen eten de bladeren en schors van de eik en kruipen dan in een rij (processie) naar de volgende tak- of boom. Tijdens het rupsstadium vervellen de rupsen vijf keer, waarbij ze bij de derde vervelling de brandharen krijgen waar de eikenprocessierups bekend om staat. Halverwege juli zullen de meeste rupsen zijn veranderd in een nachtvlinder.
De eikenprocessierups heeft na de derde vervelling microscopisch kleine brandharen, welke gemakkelijk de oppervlakkige lagen van de huid, ogen en bovenste luchtwegen kunnen binnendringen. De haren kunnen vanuit de nesten met de wind of door trillingen van verkeer vrijkomen en zich verspreiden. Bij contact met de huid veroorzaken de brandharen een ontsteking met als gevolg irritatie en kleine jeukende bultjes bij mensen. Bij het inslikken of inademen kunnen deze haren voor een inwendige ontsteking zorgen die ernstige gezondheidsproblemen met zich meebrengen.
Dieren kunnen ook last hebben van blootstelling aan de brandharen van de eikenprocessierups. Hun vacht beschermt de huid grotendeels voor direct contact waardoor er bij een beperkt aantal gevallen sprake is van huidirritatie. Echter, honden verkennen hun omgeving met hun neus en is er een grote kans dat zij irritatie van de neus, mond en ogen oplopen. Hierdoor kunnen honden ernstige problemen met de luchtwegen krijgen. Bij katten kunnen de brandharen in de vacht komen te zitten. Wanneer de kat de vacht wast, worden zo de brandharen opgenomen. Dit kan als gevolg hebben dat de kat een zwelling heeft aan tong en lippen, kwijlt en moeite heeft met slikken. Ontstoken ogen, tranen en jeuk kan ook voorkomen.
De beste oplossing is het contact met de eikenprocessierups voorkomen. Let bij het uitlaten van de hond op besmette bomen en wees waakzaam bij eiken in mei en juni. Ga nooit onder een besmette boom staan of zitten. Mocht uw hond of kat toch in contact komen met de brandharen, dan kunt u zelf het grootste gedeelte van de brandharen wegspoelen met water. Neem altijd contact op met uw dierenarts na contact met eikenprocessierupsen en brandharen. Bij de dierenarts hebben ze middelen om de symptomen direct te verzachten en het herstel te versnellen.